Ustrój pracy

Wyzwolenie pracy
(reforma stosunków pracowniczo-właścicielskich)

Sytuacja obecna:

Dzisiaj dominuje kapitał finansowy. Spekulacja szaleje, spekulanci zarabiają krocie, a pracą bardzo trudno dorobić się. Obecny system prawny i gospodarczy konserwuje konfrontację kapitału i pracy, ciągłą walkę wzajemną, swoiste przeciąganie liny pomiędzy „kapitalistami” i pracownikami. Fetyszyzowany jest zysk – jako pierwszy i nadrzędny cel jakiejkolwiek działalności gospodarczej. Pierwszorzędnym celem aktywności gospodarczej jest zaspokajanie potrzeb ludzi, wzajemna pomoc i urządzanie swojego otoczenia w zgodzie z zasadami etyki, z naturą i prymatem człowieka nad techniką.

Współczesny „kapitalizm” to forma dominacji kapitału martwego (finansowego i środków produkcji) nad człowiekiem i jego pracą. Kapitalizm w swojej XIX-i-XX-wiecznej postaci przeżył się. Istotą tego kapitalizmu są:

• najemnictwo, czyli podział społeczeństwa na klasy, z których jedna traktowana jest jak żywa siła robocza; forma nowoczesnego uzależnienia ludzi pracy od kapitału martwego, współczesne niewolnictwo i system kontroli,
• dążenie do zysku i jego maksymalizacji; gloryfikowanie egoistycznych postaw „biznesowych”,
• koncentracja dóbr na skalę globalną (nierówności, napięcia, przepaść między bogatymi a biednymi, podważenie podstaw i idei demokracji oraz zgodnego współżycia),
• rywalizacja, czyli wyniszczająca walka (za wyjątkiem sytuacji zmowy monopolistycznej lub podobnej) zwana konkurencją na wolnym rynku, a de facto będąca KONTRA-kurencją na ograniczonym przez wielkich pseudo-rynku (walka przeciw – zamiast współpracy).

 Te cztery istotne cechy kapitalizmu odcisnęły już mocno swoje piętno na społeczeństwach naszego globu. Jesteśmy zmęczeni ciągłą walką o przeżycie, wiązaniem końca z końcem, płaceniem rachunków, ciągłym szukaniem lub utrzymywaniem „miejsca pracy”, spłacaniem długów, kredytów, inflacją, kryzysami, egoizmami grupowymi, poczuciem wykorzystania, wyciskania nas „jak cytryny”, braku poszanowania i partnerstwa.

Propozycje zmian:

A. Partycypacja pracownicza w podziale owoców pracy
B. Uwłaszczenie pracowników i budowanie demokracji ekonomicznej
C. Promowanie akcjonariatu pracowniczego, spółdzielni, kooperatyw, spółek pracowniczych, spółek właścicielsko-pracowniczych
D. Wprowadzenie zasady, iż wspólnikami spółek handlowych mogą być wyłącznie
osoby fizyczne
E. Pilotaż dywidendy narodowej

Chcemy osiągnąć następujące cele:

• Otwarcie prawnej drogi do zastępowania modelu konfliktowego modelem partnerskim stosunków w przedsiębiorstwach,
• Uwłaszczenie pracowników na majątku produkcyjnym. Umożliwienie pełnej partycypacji ekonomicznej politycznej pracowników w przedsiębiorstwach,
• Otwarcie drogi do powstawania przedsiębiorstw „strukturalnie innowacyjnych”, reagujących na potrzeby rynku całym swym organizmem, a nie tylko przy pomocy wyspecjalizowanych służb,
• Wyeliminowanie z naszego życia gospodarczego mentalności „wolnego najmity”, groźnej dla spójności narodu, na rzecz mentalności gospodarza, współwłaściciela,
• Zobowiązanie przedsiębiorstw do stosowania „zarządzania przy otwartych księgach rachunkowych” (open book management).
• Stworzenie możliwości akceptowalnego społecznie sposobu powszechnego rozproszenia emisji do gospodarki na dokapitalizowanie udziałów kapitałowych wspólników założycieli i pracowników.
• Wyeliminowanie zysku właściciela jako jedynego celu działalności przedsiębiorstwa i zastąpienie go długookresowym budowaniem wartości przedsiębiorstwa i bezpieczeństwa bytowego załogi.

To pomoże w wyeliminowaniu poczucia niesprawiedliwości i frustracji ogółu pracowników.

Ad A i B. Partycypacja pracownicza w zarządzaniu i podziale owoców pracy

Polacy pracując w kraju nie mogą być dłużej traktowani jak tani inwentarz. Mają prawo do współzarządzania i współwłasności. Wprowadzenie partnerskiego modelu stosunków właścicielsko – pracowniczych traktujemy jako wartość samą w sobie.  Nie jest nam potrzebna wojna pomiędzy pracodawcami a pracobiorcami, z negatywnymi jej skutkami dla ekonomii i stosunków społecznych. Postulujemy zatem uzupełnienie prawa gospodarczego o taką formę spółki, która sprzyjałaby upowszechnieniu własności pracowniczej oraz zapewniała stosowny udział pracowników w zarządzaniu przedsiębiorstwami.

Zasadniczy postulat to: uzupełnienie kodeksu spółek handlowych o nową formę działalności gospodarczej, tj. o spółkę właścicielsko-pracowniczą, w której:

• Pracownik stawać się będzie z mocy prawa współwłaścicielem, po spełnieniu ujętych w statucie przedsiębiorstwa warunków,
• Proporcja łącznych dochodów (zarobków i udziału w przyroście aktywów) najwyżej dochodowego interesariusza przedsiębiorstwa do dochodów „szeregowego” pracobiorcy nie powinna być zbyt duża, lecz ustawowo zawierać się w przedziale od 2:1 do 8:1,
• Majątek pracowniczy (udziały pracownicze) – na imiennych kontach pracowniczych – powstawałby z podziału zysku przedsiębiorstwa oraz poprzez kapitalizację salda inwestycji odtworzeniowych zaksięgowanych w ciężar kosztów operacyjnych,
• Zarząd przedsiębiorstwa zobowiązany będzie do wynegocjowania z załogą regulaminu tworzenia, ewidencjonowania i umarzania udziałów pracowniczych,
• Forma zarządzania powinna zabezpieczać osiąganie konsensusu pomiędzy interesami założycieli i pracowników,
• Pracownicy-udziałowcy uczestniczyliby w zyskach i stratach na takich samych zasadach jak założyciele.

Spółka właścicielsko-pracownicza (SW-P) poszerza katalog form prawnych spółek. Nie zastępuje ich. Powinna być podstawową formą prawną partnerskiego modelu stosunków przemysłowych i powstawać za zgodą wszystkich zainteresowanych stron, czyli interesariuszy aktywnych (inwestujących pracę i kapitał).

Właściciel majątku SW-P, jeżeli chce, jest zatrudniany – w ciężar kosztów operacyjnych. Pobiera wtedy wynagrodzenie. Może też zdecydować o niezatrudnianiu siebie i pozostać wspólnikiem cichym (p. niżej).

Zasadą powinno być, że udział wspólnika w zysku oraz inwestycjach jest proporcjonalny do wartości zainwestowanej pracy (mierzonej roczną suma wynagrodzeń) i/lub kapitału finansowego. Formuła na wyznaczanie udziałów w przyroście aktywów przedsiębiorstwa powinna mieć formę wzoru matematycznego zapisanego w statucie.

Okres oczekiwania nowo zatrudnionego pracownika na przyjęcie w poczet wspólników nie powinien być dłuższy niż okres od dnia zatrudnienia do końca pierwszego pełnego roku obrotowego. Okres ten nazywamy okresem próbnym.

Po zamknięciu roku obrotowego wspólnik otrzymuje imienne świadectwo wysokości jego udziału w majątku firmy ważne rok.

Spółka nie może odmówić wypłaty własności pracowniczej, o ile pracownik przepracował w niej liczbę lat ustanowioną w statucie przedsiębiorstwa, w następujących przypadkach:

1. odejście pracownika na emeryturę, rentę, do przedsiębiorstwa niekonkurencyjnego: 100% zgromadzonych kwot,
2. przyjazne wydzielenie się zorganizowanej części przedsiębiorstwa i przejście do niej pracownika – w wysokości 100 % zgromadzonych kwot,
3. wrogie wydzielenie się zorganizowanej części przedsiębiorstwa i przejście do niej pracownika – w wysokości 50 % zgromadzonych kwot (za wrogie wydzielenie uważa się założenie przedsiębiorstwa konkurencyjnego),
4. zwolnienie się pracownika i założenie samodzielnej działalności gospodarczej nie kolidującej z działalnością spółki – w wysokości 100% zgromadzonych kwot,
5. zasilenie kapitałowe usamodzielniających się członków rodziny i osób prawnie podopiecznych – w wysokości nie przekraczającej 50% zgromadzonych kwot,
6. śmierć pracownika – wypłata rodzinie 100% zgromadzonych kwot.

Spółka właścicielsko-pracownicza może chronić prawo wspólników-założycieli do zarządzania spółką w zależności od przyjętego zapisu statutowego – wariantowo:

• w wariancie tradycyjnym (matematycznym; głosowanie liczbą udziałów/akcji) należy wynegocjować takie parametry formuł wyliczania udziałów w przedsiębiorstwie, aby zagwarantować odpowiedni, akceptowany przez wszystkie strony, okres trwania zarządu wyłonionego przez członków założycieli.
• w wariancie reformistycznym (negocjacyjnym; zarządzanie poprzez osiąganie konsensusu pomiędzy założycielami a pozostałymi wspólnikami) okres trwania zarządu wyłonionego przez członków-założycieli będzie negocjowany.

Ad C. Promowanie i wspieranie firm o partnerskich stosunkach pracy

Wszystkie wymienione formy działalności gospodarczej – akcjonariat pracowniczy, spółdzielnia, kooperatywa, spółka pracownicza, spółka właścicielsko-pracownicza – są formami niekonfliktowych stosunków pracy (stosunków przemysłowych), w których dominuje współdziałanie kapitału i pracy nie tylko deklaratywnie czy na papierze, ale także na płaszczyznach własnościowej, zarządczej i podziału owoców pracy. Są to formy wspólnotowe, tzn. budujące wspólnoty lokalne bez podziałów klasowych. Są to formy wspomagające budowanie demokracji ekonomicznej, a tym samym – demokracji politycznej, której nie może być bez demokracji ekonomicznej.

Państwo powinno aktywnie wspierać i animować powstawanie przedsiębiorstw w tych właśnie formach prawnych – poprzez informacje, pokazywanie dobrych wzorców, także historycznych, jak np. „Gazolina” Mariana Wieleżyńskiego, ale także poprzez ułatwienia biurokratyczne i wsparcie finansowe, zarówno ze strony rządowej jak i samorządu terytorialnego.

Ad D. Wyłącznie osoby fizyczne jako wspólnicy

Jeżeli chcemy mieć przejrzystość rynku i przedsiębiorstw, jeżeli chcemy działalność gospodarczą oprzeć na zasadach etycznych – pisał już o tym Adam Smith w XVIII wieku w swojej „Teorii uczuć moralnych” – należy wprowadzić powszechnie obowiązującą zasadę, iż wspólnikami spółek handlowych mogą być wyłącznie osoby fizyczne, które własnym imieniem i nazwiskiem podpisują się pod działaniami przedsiębiorstwa, nie kryjąc się za szyldami anonimowych firm.

Owe anonimowe spółki, których udziałowcami są kolejne anonimowe spółki, działają w oderwaniu od lokalnych wspólnot, od zasad etycznych, ukierunkowując swoją działalność jedynie lub przede wszystkim na zysk, częstokroć ignorując potrzeby wspólnot lokalnych, ochronę środowiska naturalnego czy też zasady fair-play.

Ad E. Pilotaż dywidendy narodowej

Dywidendę Wikipedia definiuje tak:

Dywidenda (łac. dividendum – rzecz do podziału) – część zysku netto (po opodatkowaniu podatkiem dochodowym) spółki kapitałowej przeznaczona dla jedynego wspólnika albo akcjonariusza lub do podziału pomiędzy wspólników lub akcjonariuszy. Przyjmując, że wszyscy Polacy są wspólnikami i akcjonariuszami Polski, pomiędzy nich powinno się podzielić to, co wypracowali – nadwyżkę, wzrost gospodarczy, czy jakkolwiek inaczej to nazwiemy.

Od pewnego czasu krążą takie pojęcia jak kredyt społeczny Douglasa, dywidenda narodowa, gwarantowany dochód podstawowy. Ideą tych koncepcji jest zasilenie każdego obywatela pewną kwotą pieniężną, która pozwoli mu na minimum egzystencji lub też w dużym stopniu uniezależni go od kredytów, pożyczek, czynszów itp. Są to pojęcia i koncepcje nowej epoki post-industrialnej, a ostatnio także coraz częściej pisze się – epoki post-kapitalistycznej.

Genezą tych idei są dwa fakty:

– po pierwsze, dochód narodowy jest wypracowywany przez naród – dziedzica dorobku pokoleń -, zatem powinien być dzielony wśród członków narodu (społeczeństwa),

– po drugie, mechanizacja, automatyzacja, komputeryzacja i robotyzacja gospodarki prowadzą do zastępowania człowieka przez maszyny, zatem redukuje się coraz więcej miejsc pracy dla ludzi, którzy pracują społecznie, w wolontariacie, wychowują dzieci, udzielają się w społecznościach lokalnych – bez wynagrodzenia.

Właśnie dlatego powstają ruchy i stowarzyszenia, które chcą wprowadzić takie narzędzia (re)dystrybucji dochodu narodowego. Dyskusja publiczna nad nimi odbywa się już głośno w kilku krajach, takich np. jak Szwajcaria i Finlandia.

Oczywiście, wprowadzenie takich rozwiązań trzeba starannie przygotować, obliczyć możliwości budżetowe i skomponować tak całą architekturę finansową państwa, by to mogło funkcjonować. W tym celu trzeba przeprowadzić wiele symulacji liczbowych, podatkowych, symulacji uwzględniających także postawy i zachowania ludzkie w obliczu takiej zmiany.

Proponujemy prace symulacyjne i pilotaż programu dywidendy narodowej, aby móc ocenić jak, kiedy i w jakiej skali będzie możliwe wprowadzenie tego rozwiązania.